ریزگرانش چگونه بدن فضانوردان را تغییر می دهد؟ - مجله مدیریت ناب

فضانوردان به خاطر قرارگیری طولانی مدت در برابر مجموعه ای از عوامل استرس زا از جمله نیروی شتاب، تشعشعات و بی وزنی، با مسائل پزشکی مختلف دست و پنجه نرم می نمایند. از بین این مسائل، بی وزنی اهمیت بیشتری داشته و بر بدن فضانوردان تأثیرات منفی متعددی می گذارد.

ریزگرانش چیست؟

کریستینا کوک در برابر قطره آب. اشیا در فضا بی وزن به نظر می رسند، اما حتی در ارتفاع 320 تا 400 کیلومتری سطح زمین که ایستگاه فضایی بین المللی در آن به دور زمین گردش می نماید، میزان نیروی جاذبه قابل توجه است.

گرانش بسیار ضعیف یا ریزگرانش (Microgravity)، به شرایطی گفته می گردد که تحت آن بدن یا اشیاء بی وزن به نظر می رسند. باور عمومی این است که در فضا هیچ نیروی گرانشی وجود ندارد، ولی این تفکر کاملاً درست نیست چون در همه جای فضا مقدار بسیار کمی جاذبه وجود دارد.

نیروی گرانش با افزایش مسافت ضعیف تر می گردد. ایستگاه فضایی بین المللی در ارتفاع 320 تا 400 کیلومتری به دور زمین گردش می نماید و با وجودی که چنین ارتفاعی قابل توجه به نظر می رسد، فضانوردان همچنان 90 درصد از نیروی گرانش زمین را تجربه می نمایند.

جالب است بدانید ایتسگاه فضایی بین المللی با میانگین سرعت 27 هزار و 438 کیلومتر بر ساعت به دور زمین گردش نموده و هر 90 دقیقه یک دور کامل می زند. سرنشینان ایستگاه هر روز 16 مرتبه طلوع و غروب خورشید را تجربه می نمایند.

تأثیرات ریزگرانش بر بدن و سیستم قلبی-عروقی

جسیکا میر در ایستگاه فضایی بین المللی. وی اواخر سال گذشته میلادی اولین راهپیمایی کاملا زنانه تاریخ را با کریستینا کوک انجام داد.

زمانی که روی زمین می ایستیم، سیستم توزیع مایعات بدن فشار خون شریانی بیشتری در پاها (200 میلیمتر جیوه) نسبت به سر (70 میلیمتر جیوه) با توجه به قلب (100 میلیمتر جیوه) ایجاد می نماید.

ناسا می گوید تحت نیروی جاذبه زمین، هر تغییری در بدن مثل دراز کشیدن، نشستن و ایستادن و همچنین بالا بردن سطح فعالیت بدن به وسیله ورزش کردن، سبب می شوند تا قلب و سیستم عروقی فشار و توزیع خون را به وسیله نرخ ضربان قلب، حجم خون پمپاژ شده و انقباض و انبساط رگ ها تنظیم نمایند. مجموعه این عوامل سبب اکسیژن رسانی مداوم و بی وقفه به مغز و هوشیار ماندن ما و حفظ توانایی در انجام کارهای مختلف می شوند.

در فضا توزیع مجدد خون به طرف سر سبب واکنش های متفاوت در سیستم عصبی و غدد درون ریز می گردد. علاوه بر این افزایش مایعات در جمجمه فشار مغز را افزایش داده و سبب مسائل شنوایی، ورم مغز و تغییر شکل چشمان می گردد. قرارگیری طولانی مدت در محیط ریزگرانش همچنین مسائلی نظیر بی اشتهایی، استفراغ، سرگیجه و تهوع را به دنبال دارد. خوشبختانه فضانوردان می توانند در مدت زمان 48 تا 72 ساعت خود را با این شرایط وفق دهند.

در محیط ریزگرانش ماهیچه ها دیگر احتیاجی به تحمل وزن بدن نداشته و به خاطر استفاده کم، تحلیل می فرایند. این مشکل سبب می گردد تا فضانوردان نتوانند کارهایی که به قدرت بدنی بالایی احتیاج دارند را انجام دهند. آن ها برای جلوگیری از ضعیف شدن ماهیچه ها باید به طور مرتب ورزش نمایند.

تأثیر منفی ریزگرانش بر وضوح دید و تعادل

کریس هدفیلد فضانورد اسبق آژانس فضایی کانادا و ناسا در حال ورزش در ایستگاه.

ریزگرانش بر خون رسانی به چشم ها نیز تأثیر منفی گذاشته و مسائلی همچون تاری دید را به وجود می آورد. به همین دلیل بعضی از فضانوردان برای بهبود بینایی از عینک استفاده می نمایند.

جاذبه زمین اهمیت بسیار زیادی برای ما دارد و به یاری آن می توانیم جهت پایین را تشخیص دهیم. گیرنده هایی درون گوش ها قرار گرفته اند که مثل یک سیستم راهنما عمل نموده و به ما یاری می نمایند جهت های بالا و پایین را تشخیص دهیم.

در محیط ریزگرانش اما این سیستم راهنما از کار افتاده و فضانوردان حس گیجی نموده و در کنترل حرکات بدن با مشکل روبرو می شوند. در چنین وچشم فضانوردان سقف فضاپیما را تشخیص داده ولی مغز نمی تواند آن را ثبت کند. به همین دلیل بعضی فضانوردان در جهت یابی دچار مشکل شده و تهوع، سرگیجه و سردرد را تجربه می نمایند.

فضانوردان چگونه خود را با ریزگرانش وفق می دهند؟

کریستوفر کسیدی فضانورد ناسا پس از سپری کردن بیش از 5 ماه در فضا در تاریخ 11 سپتامبر 2013 به زمین بازگشت.

سیستم عصبی فضانوردان معمولاً خود را به سرعت با محیط ریزگرانش وفق می دهد و در روز سوم سفر بسیاری از آن ها مسائلی که در ابتدای رسیدن به فضا داشتند را دیگر ندارند. آن ها پس از بازگشت به زمین باید بدن را دوباره با نیروی جاذبه زمین وفق دهند.

ناسا می گوید پس از بازگشت به زمین، نیروی جاذبه خون را به سمت شکم و پاها می کشد. کاهش حجم خون و ضعیف شدن قلب و رگ های خونی، توانایی بدن در تنظیم فشار خون را کاهش داده و موجب می گردد بعضی فضانوردان پس از رسیدن به زمین به دلیل احساس سرگیجه نتوانند تا مدتی بایستند یا راه بفرایند.

بدن انسان مثل ماشین خارق العاده ای است که خود را با شرایط بی وزنی نیز وفق داده و فضانوردان با توجه به همین ویژگی می توانند تا ماه ها در ایستگاه فضایی بین المللی زندگی نمایند.

منبع : دیجیاتو