سیاست خارجی و روابط بین الملل، 1 - مجله مدیریت ناب

موضوع آنالیز سیاست و روابط بین الملل به طور کلی مسائلی چون جنگ و صلح، دیپلماسی و سیاست روابط خارجی دولت هاست. نظام دولتی امروز در اصل نظامی غربی است که از حدود 300 سال پیش در سطح دنیا به تدریج پیشرفته است. اما فهم رفتار فردی دولت ها در این نظام به طور کلی طبعا مستلزم تکیه بر دانش های پشتیبانی چون تاریخ، اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی، جغرافیا و حقوق بوده است. اما فهم رفتار دسته.جمعی دولت ها به کسب آگاهی هایی از علم سیاست، سیاست تطبیقی و حقوق بین الملل احتیاج داشته است.

ظهور پیمان ها، اتحادیه ها و سازمان های منطقه ای و بین المللی شبکه پیچیده و تازه ای از رفتار دولت ها برای مطالعه فراوری نموده است. به علاوه ظهور ایدئولوژی های فراگیر در قرن بیستم و پیچیدگی روابط میان دولت ها اضافه نمود.

مفهوم دیپلماسی با مفهوم سیاست خارجی و روابط بین الملل پیوندی نزدیک دارد. دیپلماسی به دو معنی به کار رفته است: در معنای محدودتر به شیوه های رسمی ارتباطات میان دولت های واجد حاکمیت اشاره می نماید، اما در معنای گسترده تر به شیوه ها و ابزار اجرای سیاست خارجی در سطح بین المللی مربوط می گردد. در گذشته دیپلماسی برای بیان روابط رسمی دولت ها در شرایط صلح به کار می رفت، اما امروزه به معنی وسیع تر شامل مواضع و اقداماتی نیز می گردد که دقیقا خصلت صلح آمیز ندارند. به علاوه مواضع دولت در سیاست خارجی صرفاً از مجاری رسمی و دیپلماتیک اعلام نمی گردد.

سیاست خارجی

سیاست خارجی کشورها مجموعه موضع گیری ها، اقدامات و تصمیماتی است که دولت های ملی نسبت به یکدیگر و یا نسبت به سازمان های بین المللی اتخاذ می نمایند و هدف اصلی آنها تامین منافع دولت ملی به عنوان واحدی یکپارچه است. سیاست خارجی متضمن کنش و واکنش هر دو است. یعنی ممکن است دولت خاصی مبتکر عمل باشد و یا در پاسخ به اعمال دیگران واکنش نشان دهد.

سیاست خارجی کشورها در عین حال که از اصول ثابتی برخوردار است، می باید تحولات در سطح بین المللی را نیز در نظر بگیرد. هنر سیاستگذاری خارجی در جمع بین این دو عامل نهفته است. در فرآیند تصمیم گیری در مورد سیاست خارجی، تصمیم گیرندگان باید برداشت های کلی خود از منافع ملی را در قالب اهداف و اقدامات مشخص بیان نمایند؛ امکانات و توانایی های خود در اجرای آن اهداف را بسنجند؛ شیوه کاربرد آن امکانات برای وصول به اهداف مورد نظر را مشخص سازند و عملاً در جهت دستیابی به اهداف سیاست خارجی اقدام نمایند.

هر چه روابط خارجی دولت ها گسترده تر باشد اهمیت سیاست خارجی بیشتر است. از این رو قدرت های بزرگ که روابط خارجی گسترده تری دارند، بخش عمده ای از امکانات خود را صرف سیاستگذاری خارجی می نمایند.

چنانکه اشاره شد، تامین منافع ملی هدف اصلی تصمیم گیری در سیاست خارجی به شمار می رود. تعریف و تشخیص منافع ملی مسئله سخت و پیچیده ای است و ممکن است از مواضع مختلف صورت گیرد. با این حال بعضی عناصر اصلی چون حفظ استقلال و تمامیت ارضی، حفظ وجهه ملی و امنیت مرزها و استمرار صلح و پرهیز از جنگ قابل تاکید هستند. منافع ملی در تعبیری فلسفی تر به عنوان مصلحت دولت عنوان شده است و گفته می گردد که سیاست خارجی واقع بینانه آن سیاستی است که مصلحت دولت ملی به عنوان واحدی یکپارچه را به هرگونه مصلحت دیگری ترجیح دهد.

مفهوم امنیت ملی در برداشتی گسترده شامل اجزاء گوناگون است. از جمله پیگیری و تامین منافع اقتصادی، حفظ اعتبار ملی، بسط قدرت ملی و تضمین تمامیت کشور. با توجه به توسعه بی سابقه بازار دنیای و ارتباطات بین المللی در حوزه های مختلف در طی فرآیندی که دنیای شدن خوانده شده است، مراقبت دولت ها در پاسداری از منافع اقتصادی خودشان از اهمیت تازه ای برخوردار شده است.

تضمین رشد و رفاه اقتصادی مستلزم مشارکت فزاینده در تجارت دنیای و سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها لازم در این زمینه است. حفظ شان و اعتبار ملی نیز از اهداف عمده سیاست خارجی کشورها است. در عصر ارتباطات گسترده امروز تصویرسازی بسیار مهم است. بنابراین تلاش در ایجاد و حفظ تصویر احترام آمیزی از کشور در سیاستگذاری خارجی دولت ها همیشه در نظر بوده است. بعلاوه تضمین امنیت ملی و مقابله با خطرات احتاقتصادی در راس اولویت های سیاست خارجی کشورها واقع شده است.

تصمیم گیرندگان در حوزه سیاست خارجی در تصمیمات خود تحت تاثیر عوامل مختلف داخلی و بین المللی قرار می گیرند. در داخل گروه های ذی نفوذ، احزاب، مقامات رسمی در قوه های مختلف و نیز افکار عمومی ممکن است حدود تصمیم گیری را مشخص نمایند. در نظام های غیردموکراتیک، اتوکراسی ها و الیگارشی ها منبع اصلی تصمیم گیری را باید در شخص حاکم مقتدر یا گروه حاکم یافت. بعلاوه نقش ارتش و وزارت دفاع در بسیاری از موارد قابل ملاحظه است.

از سوی دیگر تصمیم گیرندگان تبعا تحت تاثیر محیط بین المللی و اقدامات و سیاست های دولت های دیگر قرار می گیرند. بخش عمده ای از سیاست گذاری های خارجی، نه کنش، بلکه واکنش به مسائل و اقدامات در سطح بین المللی است. با وقوع جنگ ها، دولت ها مجبور اند مواضع خارجی خود نسبت به آنها را مشخص نمایند.

اجرای سیاست خارجی مستلزم کاربرد ابزارهای گوناگون است. ابزارهای سیاسی شامل مذاکرات رسمی، عقد قراردادها، برقراری یا قطع روابط، اعلام حمایت سیاسی از کشورها، اعلام بی طرفی و نظایر آن است. ابزارهای اقتصادی و اقتصادی شامل اعطاء یاری های اقتصادی، سرمایه گذاری، برقراری روابط تجاری، تحریم اقتصادی، عقد معاهدات تجاری و غیره می گردد. ابزارهای نظامی شامل عقد پیمان های نظامی، توسل به جنگ، مداخله نظامی در امور کشورهای دیگر، صدور سلاح و غیره است.

منبع: کتاب آموزش دانش سیاسی، دکتر حسین بشیریه