دست به دامان باد و خورشید - مجله مدیریت ناب

خبرنگاران- سمیرا باباجانپور: آپارتمان و برج سازی نفس زمین حاصلخیر این محدوده از تهران را گرفته است و فاضلاب های خانگی، بستر آب های زیرزمینی را از یک فرصت طبیعی به یک تهدید زیست محیطی تبدیل نموده اند. شاهراه تنفسی تهران و وزش بادهایی که سال هاست مأمور جابه جا کردن هوای شهرهستند، پشت بلندای برج ها محصور شده اند.

• حال ناخوش محیط زیست غرب پایتخت

وقتی از محیط زیست صحبت می کنیم، به طور دقیق منظورمان از محیط زندگی انسانی است که خود نقش مهم و اساسی در شکل گیری و یا تخریب آن دارد. هر آنجا که در آن زندگی جریان داشته باشد، محیط زیست است و مجموعه ای از عوامل فیزیکی در کنار موجودات زنده و کنش و واکنشی که با یکدیگر دارند، محیط زیست را شکل می دهند. بی شک چگونگی شرایط محیط زیست بر رشد و نمو و حتی رفتار موجودات تأثیرگذار است. وقتی قرار است از محیط زیست شهری صحبت کنیم، بیشتر از هر چیز دیگری، کمبودها و مسائل پر رنگ می شود چون تا به امروز تهرانی ها به سوی تخریب و فرسایش داشته های زیست محیطی خود رفته اند و چند سالی است آلودگی هوا و ذرات معلق سمی در آن بیشترین قربانی را از پایتخت نشینان گرفته است. روزانه بیش از 5 میلیون خودرو و 4 میلیون موتورسیکلت در شهر تهران تردد می نمایند که نتیجه آن افزایش آلودگی هوا است. در استان تهران، روزانه بیش از11 هزار تن پسماند عادی، 115 تن پسماند پزشکی، 43 هزار تن نخاله ساختمانی، 2200 تن پسماند صنعتی و 400 تن پسماندهای ویژه فراوری می شود. حفظ محیط زیست تنها یک برند جذاب برای تشکل های مردمی یا سازمان های مرتبط نیست، بلکه واقعیت انکارناپذیری است که نابودی آن مستقیم گریبان خودمان را می گیرد. مدیریت پسماند، مصرف بهینه آب، کاهش آلودگی هوا، توسعه فضای سبز، مصرف بهینه انرژی و حفاظت از محیط زیست، مهم ترین شاخصه توسعه شهرنشینی براساس توسعه پایدار است. در این گزارش، نگاهی به این مهم در پهنه غربی پایتخت انداخته ایم تا مسائل و دستاوردهای حوزه محیط زیست مناطق 5، 9، 21 و22 را آنالیز کنیم. پهنه ای جوان با پیشینه زیست محیطی ویژه و استاندارد که متأسفانه همه داشته هایش یکی پس از دیگری زیر سایه ساختمان سازی و رشد بی رویه جمعیت از دست می رود.

• چرا حفظ محیط زیست غرب تهران مهم است؟

پهنه غربی پایتخت اگرچه از نظر تقسیم بندی شهرداری جوان است و بیشتر توسعه آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داده با این حال، پیش از اینکه به یکی از پرطرفدارترین مناطق تهران برای زندگی و حتی سرمایه گذاری های مختلف در زمینه توسعه مراکز تجاری و ساختمان سازی تبدیل شود، پهنه ای با قنات های پر آب، روددره های وسیع، روستاها و ساکنان بومی، باغ ها و درختان سرسبز شناخته می شد. تمرکز جمعیت در روستاها بیشتر درحوالی قنات ها بود و به قول قدیمی های محله های کن، حصارک، باغ فیض، وردآورد و مهرآباد تا چشم کار می کرد زمین بود و باغ و گندم زار. بیشتر اهالی این پهنه را ساکنان بومی تشکیل می دادند که نسل در نسل در این روستاها زندگی می کردند و شغل اصلی شان کشاورزی و دامداری بود. ییلاق نشینی و ویلاسازی هم بیشتر در روستاهای شمیران و لواسانات بود و شهرنشینان تهران قدیم بیشتر شمیران را برای تفریح و خوش نشینی های روزهای گرم تابستان انتخاب می کردند. در نتیجه روستاهای غرب تهران تعامل کمتری با مرکز شهر داشتند. وزرش غرب به شرق باد، هوای مطبوع بوستان های غرب تهران را به مرکز پایتخت می رساند و همگان وصف میوه و سیفی جات این محدوده را شنیده بودند. با این حال، چیزی نزدیک به 40 سال است که غرب تهران از چند روستا به 4 منطقه عظیم و وسیع تبدیل شده است. زمین های بیابانی و بی آب حاشیه منطقه 5 به خواستگاه برج نشینی پایتخت تبدیل شده اند و نام منطقه 22 را به خود گرفته اند. منطقه صنعتی به یک منطقه مسکونی تبدیل شد و منطقه 21 شکل گرفت و منطقه 9 زیر سایه فرودگاه مهرآباد و فرسودگی بافت مسکونی اش درجا زده است. با این حال، نباید از اهمیت حفظ محیط زیست در این مناطق غافل شویم چون هنوز پرآب ترین قنات های پایتخت اینجاست و تنها لکه سبز در نقشه شهر تهران روی باغ های کن جا خوش نموده است. این پهنه، بیشترین و عظیم ترین بوستان های جنگلی را در خود جای داده که هرکدام زیستگاه پرندگان و جانوران زیادی است و روددره های این بخش از تهران هنوز دست نخورده باقی مانده است و وسعت زمین های غرب تهران فرصت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر را به مدیران شهری می دهد.

• تهدید آلاینده های صنایع و کارخانه ها

مهم ترین مشکل زیست محیطی منطقه 21 را می توان وجود آلاینده هایی دانست که به سبب توسعه صنایع و کارخانه های مختلف در این منطقه به وجود آمده اند. فریده قیطاسی، رئیس اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری منطقه 21، در این باره می گوید: از آنجا که در شهر تهران مدیریت یکپارچه شهری وجود ندارد هر سازمان به طور مستقل وارد عمل می شود و این موضوع ناخودآگاه مسائلی را برای شهرداری ایجاد می نماید. موضوع وجود صنایع در منطقه 21 بسیار مهم است و با دردسرهای زیست محیطی زیادی به سبب وجود آلاینده های ناشی ازصنایع روبه رو هستیم. رویکرد ما در منطقه 21 این است که این تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. برای مثال، به جای اینکه آب را از چاه بکشیم از پساب تصفیه شده برخی از صنایع استفاده می کنیم یا اینکه در کنار تعدادی از صنایع، بوستان ساخته شده است. در کل با پیشبرد طرح های مشارکتی کوشش داریم مسائل را مدیریت کنیم.

• ممیزی انرژی انجام می شود

قیطاسی درباره دستاوردهای محیط زیستی منطقه 21 به موضوع ممیزی انرژی در ساختمان ها اشاره می نماید و می گوید: در زمینه محیط زیست، مهم ترین اتفاقی که در برنامه سوم توسعه شهر تهران به آن تأکید شده است، موضوع انرژی های تجدید پذیر است. در این راستا، موضوع ممیزی انرژی در ساختمان های شهرداری مناطق در دستور کار قرار گرفته است و به طور جد پیگیری می شود.

در زمینه ممیزی انرژی ساختمان ها موضوع هایی همچون نورسنجی و بهره مندی از انرژی پاک مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت راهکارهای صرفه جویی ارائه می شود. سال جاری نیز 9 ساختمان شهرداری منطقه 21 ممیزی انرژی خواهند شد.

• بی مهری های فرودگاه و مسائل زیست محیطی

وقتی صحبت از مسائل زیست محیطی منطقه9 می شود، بی شک یک پای ماجرا به فرودگاه مهرآباد ختم می شود. فاطمه جوکار، رئیس اداره محیط زیست و توسعه پایدار منطقه 9 و کارشناس ارشد محیط زیست، بر این باور است تأثیر منفی فرودگاه مهرآباد بر ظرفیت محیط زیستی منطقه بیشتر از تصور عموم است. فراوری صدا و پراکندگی ذرات ناشی از سوخت بنزین هواپیماها معضل چند ساله اهالی اینجاست. او می گوید: فرودگاه، فضای عظیمی را اشغال نموده است و آلودگی های خاص خود را دارد. فضای عظیمی که می توانست فضای سبز منطقه 9 باشد. این در حالی است که سرانه فضای سبز ما بسیار ناچیز است. از طرفی مجبور شده ایم درخت های خاصی در این محدوده بکاریم که ارزش محیط زیستی چندانی ندارند. به سبب رفت وآمد هواپیما نباید درخت ها بلند باشند و پرنده هم نباید آنجا لانه بسازد. این در کنار وجود بافت فرسوده و متراکم منطقه از مهم ترین مسائل زیست محیطی اهالی است.

• تصفیه خانه های کوچک

طرح جمع آوری روان آب های سطحی منطقه 9، می تواند تحول مهمی از نظر زیست محیطی برای این منطقه کم آب باشد. منطقه ای که به سبب مصرف بی رویه از آب های زیر زمینی، سال هاست چاه هایش آب ندارد و قنات هایش خشکیده است. جوکار در این باره می گوید: درحال مطالعه برروی روان آب های سطحی منطقه هستیم تا بتوانیم روی آنها تصفیه خانه بسازیم. این تصفیه خانه های کوچک می توانند بخشی از آب مورد احتیاج فضای سبز منطقه را تأمین نمایند.

• این بلای بد بو

موقعیت جغرافیایی منطقه 5 و ساختار شمال و جنوب این منطقه موجب شده است تا حرکت فاضلاب خانه های آن به سمت جنوب باشد و این تا حدی شرایط منطقه را از نظر مشکل دفع فاضلاب و نفوذ به بستر آب های زیرزمینی بهتر نموده است. با این حال به گفته ساناز فتحی، رئیس اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری منطقه 5، مشکل دفع فاضلاب خانه ها، مراکز تجاری، بیمارستان ها و ادارات همه مناطق تهران را با چالش روبه رو نموده است. او می گوید: روش دفع فاضلاب و پساب واحدهای تجاری، مراکز درمانی و حتی واحدهای مسکونی مشخص نیست و برخلاف اینکه طرح جمع آوری فاضلاب سطح شهر تهران برای تصفیه و بازچرخانی آب مطرح شده است، اما متأسفانه به طور کامل اجرا نشده و ارگان های مربوطه کار را بسیار کند پیش می برند.

تراکم ساختمان ها در تهران آنقدر بالاست که در واقع نمی شود الگوی واحدی برای این حجم از فاضلاب و فراوری شبانه روزی آن مطرح نمود. باید بدانیم که ظرفیت زیست پذیری شهر تهران سال هاست که تکمیل شده است. نفوذ بی رویه فاضلاب به بستر خاک سبب شده تا آب ها زیرزمینی آلوده شوند و شهفرایندان باید بدانند که این چرخه آلودگی در نهایت به مصرف خودشان بر می شود.

نبود مدیریت همگن و یکنواخت بین ارگان های مختلف موجب می شود تا دستورالعمل ها و طرح هایی که در این زمینه مطرح شده است، کند پیش رود. هنوز بسیاری از محله های منطقه 5 به سیستم فاضلاب مرکزی وصل نیستند.

• منطقه توربین های بادی

زمانی که پژوهشگران واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد، سال 1397توانستند انرژی مورد احتیاج یک مجتمع مسکونی واقع در منطقه 22 تهران را با استفاده از انرژی تجدیدپذیر تأمین نمایند و این طرح با موفقیت اجرایی شد برآورد ها برای گسترش این روش در منطقه 22 بالا گرفت. منطقه ای که بیشترین برج های پایتخت را در خود جای داده است و به سبب موقعیت جغرافیایی و بادهای غالب که از سمت غرب می وزد شرایط خوبی برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر همچون پنل خورشیدی و توربین های بادی دارد. این مجتمع مسکونی در 7 طبقه و 96 واحد طراحی شده که دارای چهار واحد تجاری، دو بلوک ورزشی و یک سالن کنفرانس و همایش است که در این طرح بر روی سایت ساختمان، چیدمان طراحی سبز در نظر گرفته شد که برای این کار درخت هایی کاشته شد که در جهت وزش باد قرار دارند، همچنین این سایت به پنل های خورشیدی تجهیز شده که انرژی خورشیدی را به انرژی الکتریسته تبدیل و برق ساختمان را تأمین می نمایند.

• پنل های خورشیدی در پارکینگ بوستان آبشار

تابستان سال 1395 نیز شهرداری منطقه 22 با اخذ مجوزها و تأییدیه های مربوطه از شرکت توزیع برق تهران و ستاد محیط زیست شهرداری، عظیم ترین نیروگاه خورشیدی این منطقه را با ظرفیت 30 کیلووات راه اندازی کرد. این نیروگاه خورشیدی به گونه ای طراحی شده است که بتوان از فضای به وجود آمده در زیر پنل های خورشیدی آن به عنوان محل مناسب برای پارک خودروها استفاده کرد.

• دردسر فاضلاب شهرک ها

به گفته کارشناسان محیط زیست، شهرک سازی و برج سازی در منطقه 22، بدون در نظر دریافت سیستم دفع فاضلاب استاندارد انجام می شود. به گونه ای که در برخی از شهرک های مسکونی، پساب ناشی از این فاضلاب در خیابان سرازیر می شود. برخی از مجتمع های مسکونی با هزینه خود دستگاه تصفیه فاضلاب نصب نموده اند اما به دلیل هزینه بالا، این دستگاه ها کمتر لایروبی می شوند و بوی لجن و تعفن در فضا می پیچد.

• خانه های دوستدار محیط زیست

ساختمان سازی نقش مهمی در فرایند حفظ محیط زیست و یا از بین بردن آن دارد. اگر ساختمان ها بر اساس الگوهای استاندارد زیست محیطی ساخته شوند، بسیاری از مسائل مدیریت محیط زیست حل می شود. طرح حمایت از خانه های دوستدار محیط زیست در پهنه غرب پایتخت در حال اجراست. در این طرح، شهفرایندان با اصلاح الگوی مصرف انرژی در ساختمان خود، استفاده از آبیاری قطره ای در باغچه، استفاده از سرشیرهای کاهنده مصرف آب، تفکیک استاندارد پسماندهای زباله، فراوری ورمی کمپوست برای رشد گیاهان و... می توانند از اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری منطقه خود، گواهی خانه دوستدار محیط زیست دریافت نمایند. بی شک این گواهی در قیمت خانه و استانداردهای زیستی آن تأثیرگذار خواهد بود.